Bozcaada | Τένεδος, 4 bin yıla uzanan bağcılık geçmişi ile üzüm yetiştiriciliği ve şarapçılık hakkında birbirine geçkin ve de içkin bir kültürel mirası barındıran, kendine has teruarı ile yerel türlerin yanı sıra adaya sonradan getirilen üzüm türlerine de kendine has notalar katan, 37 kilometrekare cüssede bir ada. Öyle ki, Kuzey Ege’deki bu küçük adanın mis kokulu misket üzümü yolu Bozcaada’ya düşmüş seyyahların neredeyse hemen hepsinin gezi notlarına da sinebilmiş. Adanın büyük kısmını kaplayan bağlar, sikkelerin üzerine basılmış. Ve bağcılık, adalı Rum ve Türkler için balıkçılıkla birlikte adanın temel geçim faaliyetlerinden biri olarak adanın kültürel, sosyal ve ekonomik yapısını şekillendire-gelmiş. Ada üzümlerinin namı İstanbul halinin ötesine yurtdışına dek ulaşmış.
Gel zaman git zaman, eski bağcılar gitmiş, yeni bağcılar gelmiş; bağların çehresi, kimi haraplıktan, kimi gelenekselliğini korurken kimisi modernleşmekten…değişmiş. Zamanında adada bir salkım üzüm bırakmamış hastalıkları aşan adalı bağcıların bugün çözmesi gereken iki temel mesele var: özellikle 2000’li yılların başından bu yana ritmi ve hacmi artan turizm ile kuracağı ilişkinin nasıl olacağı ve çoğu küçük arazi niteliğindeki bağlarda ihtiyaç duyulan işgücünün ekonomik açıdan nasıl ikame edebileceği.
“Tenedos’tan Bozcaada’ya Bağcılık” çalışmasına başladığımızda amacımız adada bir bağın bir yıllık döngüsünü kayıt altına almaktı. Bunun için başa 30, sonuçta 36 kişiyle yaptığımız görüşmeler sonucunda baktık ki bir yıllık döngü dört bin yıla dönüşmüş. Adada bağların meyveye durduğu zamandan bağ bozumuna, kışın budamasından bahardaki bakımına bir bağın uykuya yatışı ve uyanışını ada bağcılık tarihinde izledik. Bugün ada bağcılığı bitti bitiyor demek değil niyetimiz. Bu çalışmayla başlangıçtaki amacımız baki;
- Adalı bağcılığın -içerdiği tüm pratikleri ile birlikte, kayıt altına almak,
- Adada aşınan bağcılığın kolektif hafızasını, bağcılık alanları günden güne azalırken kayıt altına almak. Bu kısa videolara web sayfası menüsündeki “Tanıklar Anlatıyor” sekmesinden erişebilirsiniz.
- Bunu herkesin erişimine açmak,
- Enseyi çok karartmamak
- ve Bozcaada’nın genetik kodlarındaki bağcılığı yeniden var edecek çabaları gündeme getirmek, niyeti olanları bir araya getirmek. Bunun için ise “BAĞ” adında bir belgesel hazırladık.
Bu amaçlar doğrultusunda, Mart 2022-Eylül 2023 dönemi boyunca genç ve yaşı ileri bağcılarla, adada doğup büyüyen, atadan dededen bağcı olan ya da adaya sonradan yerleşip bağcılığa merak buyuranlarla görüştük; deneyimlerini, anılarını ve düşüncelerini sesli-görsel kayıt altına aldık. Bunun yanı sıra bağlarında yıl boyunca kayıtlar alıp nasıl budama yaptıklarını, hastalıklarla nasıl mücadele ettiklerini, hasat dönemi bağ bozumuna nasıl hazırlandıklarını ve giriştiklerini kaydettik.
Çalışmanın sonucunda üç temel çıktıyı hedefledik:
- Görüştüğümüz her bir bağ sahibi, bağcı ve bağ emekçisinin anlatılarını ayrı ayrı paylaşmak;
- Proje süreci boyunca dinlendiğimiz, ve yukarıda özetlediğimiz iki temel mesele/sorun etrafında tarafları bir araya getirmek ve bir yol haritası çıkarmaları için bir tartışma alanı açmak -bu amaçla bir Bağcılık Çalıştayı düzenledik. E-raporuna da yine bu web sayfası menüsünden erişebilirsiniz;
- Tüm anlatıların yan yana geldiği ve bir bütünlük oluşturduğu, Bozcaada bağcılığının tarihsel döngüsünde ekolojik ve kültürel kaygıları belgesel film dilinde hafızaya not düşmek.
Oluşturmaya giriştiğimiz bu dijital hafıza ve arşiv, aynı zamanda tüm eksik ve yeni parçalarına da bir davettir. Çoğalmak dileğiyle,
